Milieutoxines en hormoonverstorende stoffen: alles wat je moet weten

Als we denken aan blootstelling aan chemische stoffen, denken we vaak dat hoe groter de blootstelling is, hoe groter het risico….Een druppel doet minder kwaad dan een bad, bijvoorbeeld. Maar zo zit het niet helemaal.

De laatste jaren leren we als consument veel meer over de producten die we gebruiken en wat erin zit, en ook hoe dat allemaal tot stand komt.

Wat je in deze blog gaat leren

Wat milieutoxines zijn en in welke producten ze zitten
Hoe deze militeutoxines je hormonen ontregelen: in het kort, ze kunnen een disbalans veroorzaken, doordat je er plotseling meer van een bepaald hormoon in je systeem hebt dan ‘normaal’. Dat zorgt voor een domino-effect in je hormoonhuishouding.
Welke klachten je kunt ervaren door milieutoxines: het gaat namelijk verder dan hoofdpijn. Hormoonontregelaars hebben effect op ons metabolisme, onze zintuigen en sociale skills – en zelfs onze vruchtbaarheid. Ook worden ze gelinkt als een van de oorzaken van endometriose.
Ik geef je een paar handige tips mee om minder producten met hormoonontregelaars te gebruiken. Ik deel mijn favoriete, veilige merken en vertel je op welke stofjes je moet letten op een label!

Maar producten worden toch getest?

In toxicologie werkt men vaak met de LOAEL methode: Lowest Observed Adverse Effect. Bij het testen op de relatieve toxiciteit van een verbinding beginnen toxicologen met echt hoge doses en werken ze naar beneden op de dosisschaal op zoek naar iets dat LOAEL of NOAEL wordt genoemd (Lowest Observed Adverse Effect Level) of (No Observed Adverse Effect Level).

Als ze geen nadelige effecten meer zien bij proefdieren, bepalen ze zo een level “veiligheid” en stellen op basis van die cijfers het “veilige blootstellingsniveau” vast. En meestal stopt het testen daar.

Maar dat betekent niet dat kleinere levels geen effect hebben – zeker niet op de lange termijn en als je ze allemaal bij elkaar optelt en combineert met andere stoffen.

Oké, je bent hier niet gekomen om weer getraumatiseerd te worden met scheikunde, dus laten we tot de kern komen. Je shampoo. Je zonnebrandcrème. Ja, zelfs die schattige plastic bakjes waarin je zo braaf je mealprep doet.

Ze bevatten waarschijnlijk allemaal een of meerdere hormoonontregelaars. We worden blootgesteld aan meer dan 80.000 gifstoffen die elke dag in onze omgeving circuleren. In onze badkamer, keuken, en uiteindelijk, in ons lijf.

Persoonlijke verzorgingsproducten zijn gek genoeg vaak het minst streng gereguleerd en getest. Onderzoekers vinden steeds vaker chemische stoffen uit producten in mensen. Parabenen in tumoren, ftalaten in urine en zelfs geurstoffen in vetmassa. Allemaal van producten die bij de Kruidvat, Etos en Appie in de schappen liggen.

Dus de vraag is niet alleen of die crème vol beloftes wel werkt – wat vaak ook niet kan worden aangetoond – maar of ‘ie ook niet meer schade aanricht in andere delen van je lijf?

Daar gaan we het in dit artikel over hebben: de mogelijke schade die je oploopt door milieutoxines en chemicaliën die rijkelijk in allerlei dagelijkse producten worden gebruikt, en daarmee je hormonen verstoren. Let’s dive in.

Wat zijn endocriene disruptors (hormoonverstoorders)?

Hormoonontregelaars of endocriene disruptors zijn chemicaliën die allerlei hormonen, waaronder je schildklierhormonen, (1) kunnen nabootsen. Deze verstoren het vermogen van je lichaam om de hormoonproductie en -functie goed te beheersen.

De meest voorkomende hormoonontregelaars voor testosteron en oestrogeen zijn:

BPA
triclosan
4-nonylfenol
ftalaten
parabenen

De meesten hiervan zijn geclassificeerd als xeno-oestrogenen of valse oestrogenen. Ze verstoren je lichaam grotendeels door zich te binden aan oestrogeen.

Hoe werken ze in het lichaam?

Even een voorbeeld: ftalaten kunnen je lichaam het gevoel geven dat het meer testosteron heeft dan het in werkelijkheid heeft. Dit alles zorgt ervoor dat je lichaam functioneert alsof het meer oestrogeen en minder testosteron produceert dan het zou moeten. Met alle gevolgen van dien.

ED’s kunnen dus de aanmaak (synthese), het transport, de binding en de afbraak van hormonen veranderen. (2)

En die hormoonontregelaars zijn sterk. Ze kunnen krachtigere reacties in je lijf teweegbrengen dan het ‘originele’ hormoon, of zelfs totaal andere reacties in je lijf uitlokken.

Zelfs hele kleine hoeveelheden kunnen al invloed hebben. Daarom worden ED’s vaak gemeten in ppt (parts per triljoen).

ED’s zijn bovendien enorm stabiel. Met andere woorden, ze gaan niet snel kapot. Dit is ook precies de reden waarom het in zoveel producten zit: dat is natuurlijk gunstig voor de fabrikant. Maar voor ons betekent het dat ze ook lange tijd in water, lucht, aarde (en ons lichaam) blijven hangen.

Aangezien onze hormonale systemen van cruciaal belang dat hormonen de manier zijn waarop onze organen met elkaar ‘’communiceren’’ kan een verstoring allerlei gezondheidsproblemen veroorzaken, waarover zometeen meer.

Interessant is dat bij veel SEH’s een niet-lineaire respons is waargenomen. Dit betekent dat een ED grote schade kan aanrichten bij zeer lage en zeer hoge doses. Maar gematigde doses doen misschien helemaal niets.

Huh? Het zit zo: gematigde doses blijken de doses te zijn die een sterk genoeg beschermende reactie (ten opzichte van de dosis) door onze cellen opwekken. Maar dat hebben we helaas niet voor het kiezen.

Want, we mogen het ‘cocktaileffect’ niet vergeten. Met de grote verscheidenheid aan ED’s die het lichaam binnenkomen, stapelen de mogelijke problemen zich al snel op.

Waar zit het allemaal in?

Hormoonontregelaars helemaal vermijden is bijna onmogelijk. Ze zitten in voeding, medicijnen, producten als plastic dat in aanraking met je eten en drinken komt, en in de natuur om ons heen.

Benieuwd naar een aantal specifieke producten? Ik highlight hieronder 20 milieuzone en verwante producten, maar de lijst is nog veel langer.

BHA en BHT zitten in voedingsmiddelen/kauwgom als conserveermiddel. Blijkt volgens dierstudies tot nu toe kankerverwekkend te zijn.
BPA (bisfenol A) zit in kunststoffen, voedselverpakkingen, en de bekleding van veel voedsel-/drankverpakkingen. Kan bij kamertemperatuur en/of hogere temperaturen uit plastic in voedsel/drank uitlogen. Vrijkomen in het milieu kan plaatsvinden tijdens fabricage, transport en verwerking. Zodra we plastic weggooien, gaat het naar de stortplaats en komt het in de bodem en het grondwater terecht. Hoe ouder plastic is, hoe meer ED’s het vrijgeeft. Blootstelling wordt in verband gebracht met hart- en vaatziekten, diabetes, afwijkingen in sperma, disfunctie van de voortplantingsorganen en verminderde immuniteit. Waarnemingen laten schadelijke effecten van BPA op dieren in het wild zien. BPA is in Canada verboden door de Canadian Environmental Protection Act.
Brandvertragende middelen worden gevonden in: Kunststoffen, verf, meubels, elektronica, voedsel. Ja, dus ook je favoriete bank waar je ‘s avonds op neerploft om Netflix te kijken.Vlamvertragers worden tegenwoordig in veel producten gebruikt om ze vlambestendig te maken. Meestal gebruikt men polybroomdifenylethers (PBDE) en tetrabroombisfenol A (TBBPA). Die namen mag je vergeten, maar het is wel belangrijk om te weten dat ook zij een vergelijkbare structuur als schildklierhormonen hebben. Ze kunnen de androgeen- en oestrogeensignalering veranderen en zich na verloop van tijd ophopen in orgaanweefsels.
DEA/TEA/MEA (Ethanolamines): Gebruikt als emulgatoren en schuimmiddelen voor shampoos, zepen en meer. Het is in dierstudies in verband gebracht met kanker.
Diethyleenglycol (of DEG): een depressivum van het centrale zenuwstelsel en een krachtig nier- en levertoxine. Soms gevonden in geuren. Glycerine en propyleenglycol zijn soms verontreinigd met DEG, wat veel voorkomende ingrediënten zijn in producten voor persoonlijke verzorging.
Dioxines zitten in vlees. Deze kunnen een negatief effect hebben op iemands neurologische ontwikkeling. Ze veranderen de schildklierfunctie, en hebben ook een negatief effect op het libido van mannen
Formaldehyde: een bekend carcinogeen en irriterend middel dat wordt aangetroffen in nagelproducten, haarverf, nepwimperlijmen en sommige shampoos. In sommige landen is het zelfs verboden.
Ftalaten zitten onder andere in kunststoffen, voedselverpakkingen, cosmetica, schoonmaakmiddelen. Als een product “geur” of “parfum” heeft, bevat het waarschijnlijk ftalaten. Deze ftalaten zijn anti-androgeen. Ze hebben o.a. een negatieve invloed op de spermakwaliteit.
Fyto-oestrogenen vind je in soja & andere voedingsmiddelen. Dit zijn natuurlijk voorkomende niet-steroïde verbindingen die verbinding maken met oestrogeenreceptoren en deze stimuleren, waardoor je hormonen dus uit balans kunnen raken.
Geperfluoreerde chemicaliën worden gebruikt in sommige voedselverpakkingen en de antiaanbaklaag van kookgerei. Ook deze ontregelen je schildkliermetabolisme.
Kunstmatige geuren hebben hormoonverstorende effecten. Ook kun je er hoofdpijn en andere klachten van krijgen. Gebruik in plaats daarvan alleen producten met natuurlijke geuren.
Kwik: een bekend irriterend en allergeen dat, bij ophoping van het lichaam in de loop van de tijd, de hersenen en het zenuwstelsel kan aantasten.
Lood: een bekende kankerverwekkende stof en hormoonverstoorder die wordt aangetroffen in bepaalde eyeliners, haarverf en lippenstift.
Natriumlauryl (ether)sulfaat (SLS, SLES): een voormalige industriële ontvetter die nu wordt gebruikt om zeep schuimig te maken. Helaas wordt hij ook door je lichaam opgenomen.
Oxybenzone: een actief ingrediënt in chemische zonnefilters dat zich ophoopt in vetweefsel en in verband wordt gebracht met allergieën, hormoonontregeling en celbeschadiging. Ga liever voor natuurlijke mineralen of zinkproducten te gebruiken.
PCB’s en dioxines worden gevonden in pesticiden. Bijproduct van verbranding. Deze zijn dan wel verboden sinds de jaren 80, maar nog steeds aanwezig in het milieu en in de voedselketen. Deze toxines lijken op schildklierhormonen, en beïnvloeden het transport en metabolisme van schildklierhormonen.
Perchloraat is een bijproduct van de ruimtevaart-, wapen- en farmaceutische industrie. Maar zit ook in je drinkwater en vuurwerk. Het belemmert de opname van jodium in de schildklier. Parabenen zitten in een waslijst aan producten. Vaak in deodorants. Kan ook in polyester stoffen zijn. Dit kan daadwerkelijk over de huid gaan en het lichaam binnendringen. Bootst oestrogeen na.
Pesticiden in ons voedsel, water, en bodem. Hebben een negatief effect op je schildklierhormoonspiegels. Geassocieerd met ADHD.
Triclosan zit in producten voor persoonlijke verzorging, antimicrobiële producten. Wordt ironisch genoeg gekoppeld aan allergieën, astma, problemen met het centrale zenuwstelsel. Kan de werking van schildklierhormonen in het lichaam beïnvloeden.
UV-filters in je zomerse zonnebrandmiddelen en cosmetica kunnen ook interfereren met je schildklierfunctie. Een van de UV-filters, BP-3, is aangetroffen in 96% van urinemonsters in de VS en verschillende UV-filters in 85% van de moedermelkmonsters in Zwitserland (3).

Hoe kan je herkennen dat je er last van hebt?

Het is helaas niet zo dat het heel duidelijk is of je hoofdpijn van hormoonontregelaars komt of van iets anders. Maar al die chemicaliën kunnen er wel degelijk ervoor zorgen dat we ons ziek voelen, hoofdpijn krijgen en andere ongewenste symptomen ervaren. Maar het gaat verder dan kwaaltjes.

Hormoonontregelaars hebben effect op ons metabolisme, onze zintuigen en sociale skills – en zelfs onze vruchtbaarheid (3). Ook wordt het gelinkt als een van de oorzaken van endometriose. (5)

Even wat concrete voorbeelden:

Metabolisme: Langdurige blootstelling aan arseen kan het metabolisme verstoren, waardoor het risico op diabetes en andere stofwisselingsstoornissen toeneemt. (6)

Puberteit: Chemicaliën in lavendelolie en tea tree olie zijn potentiële hormoonontregelaars. Onderzoekers ontdekten dat langdurige blootstelling aan lavendelolieproducten geassocieerd is met vroegtijdige borstontwikkeling bij meisjes en abnormale borstontwikkeling bij jongens. (7)

Vruchtbaarheid: DES kan epigenetische veranderingen veroorzaken, waardoor de manier verandert waarop genen worden in- en uitgeschakeld, in voortplantingsorganen van muizen. De bevindingen bieden een mogelijke verklaring voor hoe hormoonontregelaars de vruchtbaarheid en reproductie beïnvloeden. (8)

Hormoonontregelaars ontregelen ook het milieu

Onderzoeken tonen aan dat ook dieren in het wild lijden aan blootstelling aan hormoonontregelaars. En nee, leeuwen gebruiken geen magnetronmaaltijden, maar ze leven wel op dezelfde aarde, en worden zo blootgesteld aan allerlei bijproducten. Ook komen allerlei producten door verbranding in de lucht terecht, en hier en daar ook in het water en de grond. (9)

Hoe kan je er op letten en hoe herken je ze?

Het goede nieuws is dat je daadwerkelijk jezelf kunt beschermen tegen al deze stofjes, en dat het nog effect blijkt te hebben ook.

Een onderzoek toonde aan dat al binnen drie dagen de urine van jonge vrouwen veel minder ftalaten, parabenen en xenooestrogenen bevatten. (10)

Kijk je nu paniekerig naar je badkamerkastje en denk je: wat blijft er nog over?

Toegegeven: voor wie naar de standaardmerken en producten grijpt, niet veel. De stoffen die fabrikanten gebruiken zijn goedkoop en de marges hoog, dus dit zijn de producten die gepusht worden in marketinguitingen.

Maar dat betekent niet dat er geen alternatieven zijn. Ik duik zo in een aantal fijne merken, maar er is meer dat je kunt doen dan je deodorant vervangen.

Ga voor zo veel mogelijk vers voedsel, liefst seizoensgebonden en biologisch.

Gebruik glas of roestvrij staal om eten in te bewaren, geen plastic
Ga voor natuurlijke schoonmaakmiddelen
Geurstokjes en kaarsen? Ga voor natuurlijk geuren. Check Etsy voor een heleboel opties van mensen die zelf kaarsen maken!

Niet-meer-in-je-boodschappenlijstje

Duik in je producten voor persoonlijke verzorging en schoonmaakmiddelen en ga op zoek naar de producten met onderstaande elementen. Probeer deze zoveel mogelijk te vermijden en maak een (mentale) notitie zodat je dit soort producten in de toekomst vermijdt.

Parabenen
Aluminium
Fluoride
Benzylalcohol
Natriumbenzonaat
Phenoxyethanol
Bisphenol A, S, F(BPA, BPS, BPF)
Synthetische parfum
Ftalaten (Phthalates)
Mineral oil
Polyethyleenglycol (PEG)
Sodium Laurylether Sulfaat (SLS)
Diethanolamine (DEA)
Propylene Glycol
Truclosan
Dioxines
Perfluoroctaanzuur (PFAS)

Wat zijn fijne merken om voor te kiezen?

Mijn tip is ook om het niet aan het toeval over te laten. Ga een middagje op onderzoek uit welke merken producten verkopen die veilig zijn voor jou en het milieu. Zo wordt het op den duur veel makkelijker om de juiste keuze te maken.

Ik ben zelf fan van onder andere zelf INIKA Organic, Utrekam, Faith in Nature, Hemnature, Salt of the Earth, en ontdek regelmatig nieuwe merken en producten, die ik uiteraard zal delen. Zelf bestel ik graag bij Biocare Online Hier zijn wat toppers tot nu toe:

Wasmiddel: seepje, sonet, Faith in Human
Schoonmaakmiddelen: Dille & Kamille Allesreiniger Spray en toiletreiniger, attitude, seepje, thievens
Shampoo & conditioner: Dr Orangic dead mineral sea, L’arin, Urtekam, Earth line, Authentic Beauty Concept, Bee Honest
Douchegel: Faith in Nature, Clean Me, Weleda, Utrekam, Bee Natural
Tandpasta: Urtekam of weleda of via Nourished:nourished.nl/collections/eco-dental-care
Zonfactor: nourished.nl/collections/sunscreen
Deo: Salt of the earth, loveli, dr organic, we love the planet, the lekker company

Meer weten over je hormonen in balans brengen en houden?

Ik schreef er een heel ebook over! Je leest alles over je hormoonhuishouding in de Women’s Health Guide. Specifieke vragen? Plan een gesprek met mij in! Ik bied hormoon coaching en lifestyle trajecten aan.

Bronnen: